15 гадоў таму, 10 красавіка 2010 года, у авіякатастрофе самалёта Ту-154 пад Смаленскам загінулі 96 чалавек. Гэтая нацыянальная трагедыя праз некаторы час падзяліла як польскую палітычную сцэну, так і грамадскую думку.
Дзяржаўная дэлегацыя 10 красавіка 2010 года накіравалася на ўшанаванне 70-й гадавіны Катынскага расстрэлу. Гэта адна з самых трагічных падзей у гісторыі Польшчы. Вясной 1940 года па рашэнні вышэйшых уладаў Савецкага Саюза былі забітыя каля 22 тысяч грамадзян Польшчы: афіцэры Войска Польскага, паліцэйскія, чыноўнікі, настаўнікі, лекары, адвакаты.
На ўрачыстасці ў Смаленск урадавым самалётам ляцелі прэзідэнт Рэспублікі Польшча Лех Качыньскі і яго жонка Марыя, апошні прэзідэнт Рэспублікі Польшча ў выгнанні Рышард Качароўскі, вышэйшае камандаванне Войска Польскага, генералы, дэпутаты, дзяржаўныя служачыя, духавенства, прадстаўнікі катынскіх сем'яў, экіпаж. Агулам 96 чалавек.
Трагедыя адбылася ў раёне аэрапорта Северны. Афіцыйнае паведамленне аб катастрофе зрабіла Міністэрства замежных спраў Польшчы. Перад Прэзідэнцкім палацам у Варшаве сабраліся натоўпы. Людзі неслі кветкі, запальвалі свечкі, маліліся. Кракаўскае прадмесце, дзе месціцца Прэзідэнцкі палац, было амаль не праехаць. Натоўп сабраўся і на плошчы Пілсудскага, перад магілай Невядомага жаўнера і перад крыжам у памяць аб пілігрымцы Яна Паўла ІІ у Польшчу.
Спачуванні ў Польшчу паступалі з усяго свету. У знак жалобы і салідарнасці перад будынкам Еўракамісіі ў Бруселі былі прыспушчаны сцягі.
У наступныя дні пасля катастрофы целы загінулых былі дастаўлены ў краіну самалётам, а потым шмат дзён праходзілі пахавальныя цырымоніі. Галоўныя жалобныя мерапрыемствы прайшлі 17 красавіка на плошчы Пілсудскага ў Варшаве.
Прэзідэнт Анджэй Дуда каля саркафага прэзідэнцкай пары Леха і Марыі Качыньскіх
Сёння прэзідэнт Анджэй Дуда ўшанаваў памяць Леха і Марыі Качыньскіх на Вавелі. Прэзідэнт памаліўся і ўсклаў вянкі да саркафага прэзідэнцкай пары. На Вавелі прэзідэнт нагадаў, што члены дэлегацыі ў 2010 годзе хацелі аддаць даніну памяці польскім афіцэрам, забітым у Катыні:
- Гэта была вельмі важная дзяржаўная і гістарычная місія. Яны пра гэта ведалі і таму туды накіраваліся. На жаль, яны загінулі і ніколі не вярнуліся. Ніхто і ніколі не верне гэтай страты ні блізкім, ні Польшчы.
Пасля першапачатковага адзінства погляд на прычыны катастрофы самалёту і на дзеянні тагачасных уладаў пачалі падзяляць як палітычную сцэну, так і грамадства.
У Польшчы смаленскую катастрофу ў 2010-2011 гадах комплексна расследавала камісія па расследаванні авіякатастроф пад старшынствам тагачаснага міністра ўнутраных спраў і адміністрацыі Ежы Мілера. У сваім дакладзе, апублікаваным у ліпені 2011 года, гэтая камісія паказала, што прычынай катастрофы стала зніжэнне вышыні самалёта ніжэй за мінімальную вышыню зніжэння і, як следства, сутыкненне з дрэвамі, што прывяло да паступовага разбурэння канструкцыі самалёта. Камісія падкрэсліла, што ні рэгістратары гуку, ні параметры палёту не пацвердзілі тэзіса аб выбуху на борце. Акрамя таго, у дакладзе таксама ўказвалася на памылкі расійскіх дыспетчараў у смаленскім аэрапорце.
Аб выбуху, як прычыне катастрофы, пераконвала камісія Антоні Мацярэвіча, пакліканая ўрадам «Права і справядлівасці». Падкамісія па паўторным расследаванні смаленскай авіякатастрофы прадставіла свае высновы, якія істотна адрозніваюцца ад ранейшых дакладаў камісіі Мілера і расійскага МАК.
Ушанаванне 15-годдзя Смаленскай катастрофы. Удзельнікі цырымоніі на пл. Пілсудскага ў Варшаве
Камісія Мацярэвіча ўказала, што непасрэднай прычынай катастрофы стаў выбух на борце Ту-154М. Паводле справаздач камісіі, яны адбыліся як у крыле самалёта, так і ўнутры фюзеляжа, перад тым, як самалёт сутыкнуўся з зямлёй.
Камісія Мацярэвіча неаднаразова паведамляла аб выяўленні слядоў выбуховых рэчываў на фрагментах абломкаў і элементах абсталявання самалёта. У адрозненне ад ранейшых паведамленняў, камісія Мацярэвіча мінімізавала ролю памылак экіпажа і дрэнных умоў надвор'я. Сцвярджалася, што нават калі б самалёт апусціўся занадта нізка, ён не быў бы цалкам знішчаны такім чынам, калі б не выбухі.
У выніковай справаздачы камісіі ад 2022 года выразна сказана, што катастрофа стала вынікам тэрарыстычнага акту, здзейсненага невядомымі. У гэтым перакананыя палітыкі і прыхільнікі партыі «Права і справядлівасць», якую ўзначальвае Яраслаў Качыньскі, брат памерлага прэзідэнта Леха Качыньскага.
Прайшлі 15 гадоў, а смаленская катастрофа ўсё яшчэ дзеліць палякаў, кажа прафесар Аляксандр Смоляр. Госць Польскага радыё 24 сказаў, што хлусня пра катастрофу падрывае памяць аб гэтай падзеі:
- Гэта падзея надалей вельмі моцна дзеліць палякаў, і адначасова бянтэжыць, яна робіць немагчымым збудаванне супольнага апавядання пра Польшчу, яе гісторыю, асабліва пра гісторыю апошніх 30 гадоў.
Прафесар Ева Марціняк з Варшаўскага ўніверсітэта адзначыла, што апошнія гады павялічылася падтрымка тэорыі аб тэрарыстычным акце:
- Дастаткова хутка, ужо ў 2011 і 2012 годзе, калі праводзіўcя аналіз думкі пра прычыны катастрофы, то тады 15% апытаных лічыла, што гэта быў тэракт, а пяць гадоў таму гэтая лічба ўжо складала 25%.
Пракурор Кшыштаф Шварц, які ўзначальвае групу па расследаванні катастрофы самалёта, нядаўна паведаміў агенцтву PAP, што, паводле планаў, асноўныя працэсы павінны быць завершаны да канца гэтага года. Нядаўна пракуратура перадала дзве важныя інфармацыі, якія тычацца гэтага расследавання і пытанняў, звязаных з падзеямі, якія адбыліся непасрэдна пасля смаленскай трагедыі 10 красавіка 2010 года.
Як стала вядома, па-першае, у пачатку чэрвеня павінен быць гатовы пераклад заключэння міжнароднай групы экспертаў па катастрофе, які рыхтаваўся амаль пяць гадоў. Па-другое, паведамляецца, што польская пракуратура таксама мае намер падаць хадайніцтвы аб вышуку больш за 40 расійскіх судмедэкспертаў. Гаворка ідзе пра зацвярджэнне ілжывых звестак у медыка-крыміналістычных заключэннях пасля правядзення ўскрыццяў цел ахвяраў катастрофы.
ав
Ушанаванне 15-й гадавіны смаленскай катастрофы падчас цырымоніі перад помнікам ахвярам на Вайсковых могілках Павонзкі